ΜΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

Τι είναι οι ορμονικοί υποδοχείς και ποια η χρησιμότητά τους;

Οι ωοθήκες παράγουν τις γυναικείες ορμόνες οιστρογόνα και προγεστερόνη, οι οποίες μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματος και πηγαίνουν σε όλα τα ορμονοευαίσθητα όργανα, άρα και στους μαστούς. Χάρη σ’ αυτές οι μαστοί των μικρών κοριτσιών μεγαλώνουν και ωριμάζουν. Εξ’ αιτίας τους οι μαστοί όλων των γυναικών αυξομειώνονται ελαφρά σε μέγεθος κάθε μήνα ανάλογα με την έμμηνο ρύση, εμφανίζοντας μια ήπια περιοδική ευαισθησία. Στα κύτταρα του μαστού υπάρχουν εξειδικευμένες για την κάθε ορμόνη περιοχές, οι οποίες προσλαμβάνουν τις ορμόνες αυτές. Αυτές οι περιοχές λέγονται ορμονικοί υποδοχείς των κυττάρων. Τέτοιους υποδοχείς έχουν συνήθως και τα καρκινικά κύτταρα. Στον καρκίνο του μαστού μετράμε τους οιστρογονικούς και τους προγεστερονικούς υποδοχείς, που συνδέονται με τα οιστρογόνα και την προγεστερόνη αντίστοιχα, ορμόνες που είπαμε ότι τρέφουν και αυξάνουν τον καρκίνο του μαστού.

Τι είναι η ορμονοθεραπεία;

Ορμονοθεραπεία είναι η χρήση φαρμάκων ή η εφαρμογή ιατρικών χειρισμών (π.χ. χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών) που εμποδίζει τα ορμονοευαίσθητα καρκινικά κύτταρα να προμηθευτούν τις ορμόνες που χρειάζονται για να αναπτυχθούν.

Σε ποιες γυναίκες ενδείκνυται η ορμονοθεραπεία;

Μετά την αφαίρεση του όγκου στο χειρουργείο, ακολουθεί λεπτομερής ανάλυσή του για διάφορα χαρακτηριστικά της βιολογίας του όγκου, μεταξύ των οποίων εξετάζεται και η ύπαρξη υποδοχέων οιστρογόνων και προγεστερόνης. Η εξέταση αυτή μας δείχνει εάν τα κύτταρα του όγκου της συγκεκριμένης γυναίκας εξαρτώνται για την ανάπτυξή τους από τις γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα και προγεστερόνη). Όταν η εξέταση είναι θετική, αυτό οδηγεί στη χορήγηση ορμονοθεραπείας στην ασθενή, είτε μετεγχειρητικά (προληπτικά) ή όταν υπάρχουν μεταστάσεις (θεραπευτικά).

Πώς γίνεται η ορμονοθεραπεία;

Η ορμονοθεραπεία γίνεται με χειρισμούς όπως η χορήγηση φαρμάκων ή ορισμένες φορές, χειρουργικές επεμβάσεις. Στην εποχή μας, οι συνηθέστεροι ορμονικοί χειρισμοί και φάρμακα είναι τα ακόλουθα:

1. Παρέμβαση στη λειτουργία των ωοθηκών.
   Στις γυναίκες που έχουν περίοδο (προεμμηνοπαυσιακές), η παραγωγή των ορμονών γίνεται από τις ωοθήκες. Η διακοπή της παραγωγής ορμονών από τις ωοθήκες μπορεί να γίνει είτε με φάρμακα που αναστέλλουν τη λειτουργία τους συνήθως παροδικά (αναστολείς γοναδοτροφινών π.χ. Γοσερελίνη) ή τη χειρουργική αφαίρεσή τους (ωοθηκεκτομή) που οδηγεί σε απότομη και μόνιμη εμμηνόπαυση. Στις μέρες μας η χειρουργική αφαίρεση γίνεται σπανιότερα και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, διότι αφενός κυκλοφορούν πανίσχυρα ορμονικά φαρμακευτικά σκευάσματα (αντι-οιστρογόνα) που σταματούν τη δράση των οιστρογόνων καθιστώντας περιττή την ωοθηκεκτομή, αφετέρου γιατί οιστρογόνα δεν παράγουν μόνο οι ωοθήκες αλλά και τα επινεφρίδια.
2. Αντιοιστρογονικά φάρμακα

• Ταμοξιφαίνη.
  Αναφέρεται συχνά σαν αντιοιστρογόνο φάρμακο γιατί δεσμεύει τη δράση των οιστρογόνων. Χρησιμοποιείται σε γυναίκες με ορμονοευαίσθητο καρκίνο, ανεξάρτητα από την εμμηνορρυσιακή τους κατάσταση (λειτουργεί τόσο σε ασθενείς που βρίσκονται πριν, όσο και μετά την εμμηνόπαυση).
• Αναστολείς της Αρωματάσης.
  Τέτοια φάρμακα είναι η Αναστραζόλη, η Λετροζόλη και η Εξεμεστάνη. Χορηγούνται μόνον σε γυναίκες που είναι σε εμμηνόπαυση και εμποδίζουν την παραγωγή των οιστρογόνων αναστέλλοντας τη λειτουργία της αρωματάσης, ενός ενζύμου απαραίτητου για τη παραγωγή οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση. Σήμερα πλέον εφαρμόζονται και σε γυναίκες περιεμμηνοπαυσιακά ή πριν την εμμμηνόπαυση σε συνδυασμό με αναστολείς γοναδοτροφινών π.χ. Γοσερελίνη.
• Παρόμοιο φάρμακο με την Ταμοξιφαίνη είναι η Φουλβεστράνη, η οποία επίσης έχει αντι-οιστρογονική δράση, ενώ σπανιότερα σήμερα χρησιμοποιούνται τα προγεστερινοειδή ή προγεσταγόνα όπως η Μεγεστρόλη και η Μεδροξυπρογεστερόνη που δρουν εναντίον των οιστρογόνων.

Πότε χορηγείται η ταμοξιφαίνη και ποιες παρενέργειές της

Η ταμοξιφαίνη χορηγείται στο 1^ο στάδιο του καρκίνου σε γυναίκες με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς, ακολουθώντας την εγχείρηση ή το συνδυασμό εγχείρησης -χημειοθεραπείας και στο 2^ο και 3^ο στάδιο, ακολουθώντας το συνδυασμό εγχείρησης-χημειοθεραπείας. Η ταμοξιφαίνη μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης μεταστάσεων από τον όγκο και δεν επιτρέπει στις μικρομεταστάσεις που έχουν ήδη γίνει να μεγαλώσουν σε μέγεθος. Δεν απαιτεί στενή παρακολούθηση, χορηγείται πλέον για 10 χρόνια, σύμφωνα με τις νεότερες μελέτες και αυξάνει περίπου κατά 30% την επιβίωση των ασθενών.

Πότε χρησιμοποιούνται οι αναστολείς της αρωματάσης;

• Χρησιμοποιούνται σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς, είτε ως συνέχεια της ταμοξιφαίνης, είτε ως αρχική θεραπεία.
• Χρησιμοποιούνται είτε μετά την εγχείρηση, με ή χωρίς χημειοθεραπεία, είτε σε γυναίκες με μεταστάσεις.
• Χρησιμοποιούνται επίσης σε γυναίκες που αρνούνται την επέμβαση ή δεν μπορούν, για άλλους λόγους υγείας, να χειρουργηθούν.
• Σήμερα πλέον εφαρμόζονται και σε γυναίκες περιεμμηνοπαυσιακά ή πριν την εμμμηνόπαυση σε συνδυασμό με αναστολείς γοναδοτροφινών π.χ. Γοσερελίνη.

Κάθε πότε γίνεται η ορμονοθεραπεία και ποια είναι η διάρκειά της;

Οι ορμονοθεραπείες, σε αντίθεση με τη χημειοθεραπεία, είναι γενικά μακροχρόνιες θεραπείες.

• Στις προ-εμμηνοπαυσιακές ασθενείς, η φαρμακευτική διακοπή της λειτουργίας των ωοθηκών με αναστολείς γοναδοτροφινών γίνεται για 2 – 5 χρόνια, ενώ η Ταμοξιφαίνη χορηγείται επί 10 χρόνια με τη μορφή χαπιού που λαμβάνεται κάθε μέρα.
• Στις μετεμμηνοπαυσιακές ασθενείς, η ορμονοθεραπεία διαρκεί τουλάχιστον 5 έως 10 χρόνια, ανάλογα με τις ενδείξεις και τη μέθοδο που θα αποφασισθεί. Σήμερα εφαρμόζονται τρείς κυρίως στρατηγικές χορήγησης ορμονοθεραπείας: Ταμοξιφαίνη για 2-3 χρόνια και στη συνέχεια ένας Αναστολέας Αρωματάσης για συμπλήρωση τουλάχιστον 5 ετών ορμονοθεραπείας, Ταμοξιφαίνη για 10 χρόνια, ή τέλος, εξαρχής χορήγηση ενός Αναστολέα της Αρωματάσης για 5 χρόνια. Οι Αναστολείς της Αρωματάσης επίσης είναι με τη μορφή χαπιού που λαμβάνεται κάθε μέρα.

Πόσο αποτελεσματική είναι η ορμονοθεραπεία;

Η απόφαση για τη χορήγηση ορμονοθεραπείας αντί για χημειοθεραπεία εξαρτάται από την ευαισθησία των κυττάρων του όγκου και η ορμονοθεραπεία είναι πιο αποτελεσματική από τη χημειοθεραπεία στις ασθενείς με ορμονοευαίσθητο όγκο. Παρόλα αυτά, ανάλογα με το σύνολο των χαρακτηριστικών του όγκου και της ασθενούς, σε αρκετές ασθενείς θα χρειασθεί συνδυασμός των δύο θεραπειών (αρχικά χημειοθεραπεία και στη συνέχεια χορήγηση ορμονοθεραπείας).

Ποιες είναι οι παρενέργειες της ορμονοθεραπείας;

Οι παρενέργειες της ορμονοθεραπείας εξαρτώνται από το φάρμακο που χορηγείται.

Παρενέργειες της Ταμοξιφαίνης

Οι παρενέργειες της Ταμοξιφαίνης είναι γενικά παρόμοιες με τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Οι πιο συχνές είναι οι εξάψεις, κολπικό έκκριμα ή αίσθημα ξηρότητας και φαγούρας στον κόλπο, διαταραχές της περιόδου, πονοκέφαλος και σπανιότερα αίσθημα κόπωσης, ναυτία, εμετοί και το δερματικό εξάνθημα, μείωση της ερωτικής διάθεσης, διαταραχές οράσεως, αύξηση βάρους και θρομβοεμβολικά επεισόδια. Θα πρέπει όμως να τονισθεί ότι δεν έχουν παρενέργειες όλες οι γυναίκες που παίρνουν Ταμοξιφαίνη. Σε γυναίκες που δεν έχει τελειώσει η περίοδός τους προκαλεί συνήθως εμμηνόπαυση. 

Σοβαρές παρενέργειες είναι σπάνιες και περιλαμβάνουν τον αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης θρομβών στις φλέβες και την ανάπτυξη καρκίνου του ενδομητρίου. Για αυτό είναι απαραίτητος ο περιοδικός ανά 6μηνο γυναικολογικός έλεγχος και η μέτρηση του πάχους του ενδομητρίου με διακολπικό υπέρηχο ή εκτάκτως εάν η γυναίκα που παίρνει Ταμοξιφαίνη παρουσιάσει αιμορραγία από τον κόλπο. Επίσης, σπάνια μπορεί να προκαλέσει προβλήματα από τα μάτια, κυρίως αύξηση της συχνότητας του καταρράκτη, και καλό θα είναι να υποβάλλεται επίσης σε περιοδικό οφθαλμολογικό έλεγχο.

Παρενέργειες αναστολέων της Αρωματάσης

Παρόμοιες με της ταμοξιφαίνης αλλά πιο ελαφρές και πιο σπάνιες. Οι αναστολείς της Αρωματάσης προκαλούν παρενέργειες λόγω της “πιο βαθειάς εμμηνόπαυσης” που προκαλούν, αποστερώντας το γυναικείο οργανισμό από τα οιστρογόνα.

Συχνές παρενέργειες είναι αύξηση της χοληστερίνης, αίσθημα κόπωσης, μυαλγίες και αρθραλγίες, όπως και η ανάπτυξη οστεοπόρωσης που οδηγεί σε αύξηση της πιθανότητας καταγμάτων. Αντίθετα με τη Ταμοξιφαίνη, δεν αυξάνουν το κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του ενδομητρίου, ενώ η πιθανότητα αιμορραγίας από το κόλπο και η ανάπτυξη θρόμβων στις φλέβες είναι μικρότερη.

Μπορούν να αντιμετωπιστούν αυτές οι παρενέργειες; Αν ναι, πώς;

Η συστηματική παρακολούθηση των ασθενών που λαμβάνουν ορμονοθεραπεία μπορεί να οδηγήσει στην έγκαιρη ανίχνευση των παρενεργειών της και την αντιμετώπισή τους στις περισσότερες περιπτώσεις.

Έτσι π.χ. η αύξηση της χοληστερίνης θα αντιμετωπισθεί με σχετική δίαιτα ή φάρμακα, η ανάπτυξη οστεοπενίας ή οστεοπόρωσης με ειδική αγωγή (διφωσφωνικά και ασβέστιο με βιταμίνη D), η κολπική αιμορραγία με υστεροσκόπηση και λήψη βιοψιών του ενδομητρίου.

Μερικές φορές επιτυχής αντιμετώπιση είναι η αλλαγή της Ταμοξιφαίνης με ένα Αναστολέα Αρωματάσης ή και αντίστροφα, ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό γυναικών θα οδηγηθεί σε οριστική διακοπή της ορμονοθεραπείας λόγω έντονων παρενεργειών.

Επηρεάζει η ορμονοθεραπεία τη γονιμότητα της γυναίκας;

Βασικός ορμονικός χειρισμός σε προεμμηνοπαυσιακές ασθενείς είναι η παροδική (για τουλάχιστον 2 χρόνια) διακοπή της περιόδου με τη χορήγηση σχετικής φαρμακευτικής αγωγής (αναστολείς γοναδοτροφινών). Σε γυναίκες όμως νεαρής ηλικίας, μετά τη διακοπή της αγωγής, η πιθανότητα να επανέλθει η έμμηνος ρύση και η γονιμότητα είναι πολύ υψηλή και αρκετά μεγαλύτερη από τις ασθενείς στις οποίες η έμμηνος ρύση διακόπτεται λόγω χορήγησης χημειοθεραπείας.

Ποιος γιατρός είναι υπεύθυνος για να δώσει στην γυναίκα ασθενή την ορμονοθεραπεία;

Η ορμονοθεραπεία συνήθως χορηγείται από τον Χειρουργό Μαστού που αντιμετώπισε την ασθενή και την παρακολουθεί μετεγχειρητικά ή από τον Παθολόγο Ογκολόγο μετά την ολοκλήρωση της χημειοθεραπείας.

Τα τελευταία χρόνια έκαναν την εμφάνισή τους με θεραπευτική επιτυχία, κάποια νεώτερα φάρμακα, προϊόντα υψηλής γενετικής βιοτεχνολογίας. Αυτά καταφέρνουν να αναγνωρίζουν και να καταστρέφουν μόνο ειδικά ογκογονίδια του καρκίνου. Λόγω της ιδιότητάς τους αυτής, να σημαδεύουν δηλαδή ένα συγκεκριμένο στόχο, η θεραπεία του καρκίνου με αυτά τα φάρμακα ονομάζεται “στοχευμένη” (Targeted therapy).

Οι στοχευμένες θεραπείες κατά του καρκίνου είναι θεραπείες που στοχεύουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων, όπως τις πρωτεΐνες, που ευνοούν την ταχεία και μη φυσιολογική ανάπτυξή τους. Σε γενικές γραμμές, οι στοχευμένες θεραπείες επηρεάζουν τα υγιή, φυσιολογικά κύτταρα, λιγότερο από ό,τι η χημειοθεραπεία. Ορισμένες στοχευμένες θεραπείες είναι αντισώματα, που λειτουργούν όπως τα φυσιολογικά αντισώματα που παράγει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και ονομάζονται ανοσοθεραπείες.

Στοχευμένη θεραπεία κατά του γονιδίου HER2

Το HER-2 είναι ένα ογκογονίδιο που βρίσκεται θετικό στο 20% περίπου των ασθενών με καρκίνο του μαστού. Η ύπαρξή του σε έναν όγκο, αποτελεί αυξητικό παράγοντα πολλαπλασιασμού των κυττάρων του, καθώς και αυξημένης μεταστατικής ικανότητας. Λέγεται και C-Erb2. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όταν χορηγηθούν φάρμακα που στοχεύουν ειδικά το HER2, αυξάνεται η επιβίωση τόσο στον πρώιμο όσο και στον μεταστατικό καρκίνο του μαστού. Αναφέρεται  σε κάθε έκθεση της ιστολογικής εξετάσεως ενός κακοήθους όγκου του μαστού που αφαιρέθηκε, καθώς και στην ιστολογική εξέταση του core biopsy προεγχειρητικά.

Οι τιμές του HER-2 που θα δείτε στην ιστολογική εξέταση και ανίχνευση μέσω ανοσοιστοχημείας είναι 1+, 2++ και 3+++.

HER-2 με τιμή 1+ θεωρείται αρνητικό.

Mε τιμή 3+++ θεωρείται θετικό και χρειάζεται περαιτέρω θεραπεία με Herceptin.

Με τιμή 2++ θεωρείται αβέβαιο και χρειάζεται μια περαιτέρω εξέταση που λέγεται FISH ή CISH για να καθοριστεί αν τελικά είναι θετικό ή αρνητικό.

Το Trastuzumab (Herceptin) είναι ένα εξειδικευμένο φάρμακο, που χρησιμοποιείται σε ασθενείς με θετικό HER-2, δηλαδή 3+++, ή 2++ με θετικό FISH ή CISH τεστ, μπορεί να αναγνωρίζει και να καταστρέφει μόνο τα κύτταρα του καρκίνου που περιέχουν το συγκεκριμένο HER-2 ογκογονίδιο. Το φάρμακο αυτό χρησιμοποιείται συνήθως σε συνδυασμό με κάποιες από τις ήδη καθιερωμένες θεραπευτικές μεθόδους. Είναι το πρώτο φάρμακο αυτής της κατηγορίας των εξειδικευμένων φαρμάκων εναντίον ογκογονιδίων, που έχει εγκριθεί και χρησιμοποιείται στην κλινική Ιατρική εδώ και αρκετά χρόνια. Βελτιώνει σημαντικά την επιβίωση ασθενών θετικών για το HER-2 και μειώνει τη μεταστατική ικανότητα των καρκινικών αυτών κυττάρων. Η θεραπεία γίνεται ενδοφλεβίως, κάθε 1 ή κάθε 3 εβδομάδες και για 12 μήνες στα πλαίσια της επικουρικής (προληπτικής) θεραπείας. Σε περιπτώσεις μεταστατικών καρκινωμάτων του μαστού με θετικό HER-2, χορηγείται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.

Το μονοκλωνικό αυτό αντίσωμα Trastuzumab (Herceptin) χορηγείται παράλληλα με τις ταξάνες στη συμπληρωματική θεραπεία του καρκίνου του μαστού, αλλά όχι παράλληλα με ανθρακυκλίνες, λόγω τοξικότητος στην καρδιά.

Κατά τη διάρκεια θεραπείας με trastuzumab, δίδεται, αν χρειαστεί, ακτινοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία. Η κύρια παρενέργεια του trastuzumab είναι η καρδιοτοξικότητα. Για τον λόγο αυτό, οι γυναίκες υποβάλλονται ανά τρίμηνο σε triplex καρδιάς κατά τη διάρκεια χορήγησής του, όπου μετριέται το κλάσμα εξώθησης της καρδιάς.

Σήμερα στις ασθενείς με θετικό HER-2 όγκο χρησιμοποιούνται εκτός από το Trastuzumab (Herceptin) και άλλα στοχευμένα φάρμακα, αναστολείς της τυροσινικής κινάσης, όπως το Lapatinib.

Τι είναι το Βevacizumab (Avastin);

Είναι ένα ακόμη φάρμακο με εντυπωσιακά μέχρι στιγμής αποτελέσματα στο μεταστατικό καρκίνο του παχέος εντέρου, που δοκιμάζεται πλέον και στον καρκίνο μαστού. Όπως είπαμε για να μεγαλώσουν τα κύτταρα μια μεταστάσεως σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος, απαιτούνται διάφορες θρεπτικές ουσίες, τις οποίες τα κύτταρα παίρνουν με το αίμα. Άρα είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν αγγεία γύρω από τη μετάσταση, που να την τρέφουν. Η γέννηση των αγγείων αυτών προκαλείται κυρίως από μια πρωτεΐνη που λέγεται VEGF. Το Avastin σταματάει τη δράση του VEGF, καθιστώντας αδύνατη τη δημιουργία αγγείων γύρω από τη μετάσταση. Έτσι τα κύτταρα της μετάστασης, αφού δεν μπορούν να τραφούν με αίμα, πεθαίνουν και ο ασθενής αρχίζει να βελτιώνεται. Σε ορισμένες περιπτώσεις το Avastin παρουσίασε και εντυπωσιακή μείωση του ίδιου του πρωτοπαθούς όγκου, ο οποίος επίσης έχει ανάγκη από νέα αγγεία για να μεγαλώσει. Μεγάλη έρευνα γίνεται για τη στοχευμένη θεραπεία και τα αποτελέσματά της, γιατί πολλά ερευνητικά κέντρα επενδύουν μεγάλα ποσά στον τομέα αυτόν και σύντομα θα έχουμε στο οπλοστάσιό μας νέα, πολύτιμα αντικαρκινικά φάρμακα.

Νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις
Προσπαθώντας να επιτύχουν την καλύτερη δυνατή έκβαση με το μικρότερο σωματικό και ψυχικό κόστος για την ασθενή, οι επιστήμονες διερευνούν νέες μεθόδους αντιμετώπισης του καρκίνου του μαστού.

• Βιολογική θεραπεία (μονοκλωνικά αντισώματα)
  Ειδικά αντισώματα προσδένονται στα καρκινικά κύτταρα σε ειδικές θέσεις, μέσω των οποίων τα καρκινικά κύτταρα υποδέχονται μόρια-μηνύματα που τα “ειδοποιούν” να ενεργοποιηθούν και να πολλαπλασιαστούν. Τα μονοκλωνικά αντισώματα εμποδίζουν την άφιξη αυτών των μηνυμάτων και έτσι αναστέλλουν την περαιτέρω ανάπτυξη του όγκου.
• Αναστολείς της τυροσινικής κινάσης
  Πρόκειται για στοχευμένη θεραπεία που εμποδίζει την κυτταρική επικοινωνία και αύξηση των καρκινικών κυττάρων. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με άλλα αντικαρκινικά φάρμακα.
• Χρησιμοποιείται επίσης το φάρμακο Ribociclib ως στοχευμένος αναστολέας της κυκλίνης D1 / CDK4 και CDK6, καθώς και  άλλα φάρμακα της κατηγορίας αυτής, βελτιώνοντας στατιστικά σημαντικά την επιβίωση συγκεκριμένων ασθενών.

Η ακτινοθεραπεία – ακτινοβολία είναι άλλη μια επιλογή για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων και τον τοπικό έλεγχο της νόσου στον μαστό και στην μασχάλη. Ακτινοθεραπεία ή ακτινοβολία (ακτίνες Χ ράδιο), καλείται η χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας για την θανάτωση των καρκινικών κυττάρων και την μείωση του μεγέθους του όγκου. Προκαλεί καταστροφή των κυττάρων στο πεδίο ακτινοβόλησης, μέσω βλάβης του γενετικού υλικού τους, ώστε να καταστεί αδύνατη η περαιτέρω ανάπτυξη και κυτταρική διαίρεσή τους. Εφαρμόζεται σε περιοχές του σώματος ή εισάγεται στον καρκινικό όγκο με μορφή βελόνων, ή προσλαμβάνεται εκλεκτικά το ραδιενεργό ισότοπο στο πάσχον όργανο. Η ακτινοθεραπεία ονομάζεται επίσης ραδιοθεραπεία, θεραπεία με ακτίνες Χ, θεραπεία με κοβάλτιο ή ακτινοβόληση, μπορεί να αποτελεί ένα μέρος της θεραπευτικής αγωγής ή να είναι η μοναδική μορφή θεραπείας. Η χρησιμοποίηση της μετά την ανακάλυψη των ακτίνων Χ και του ραδίου (1896-1898 αντίστοιχα), διεύρυνε το θεραπευτικό οπλοστάσιο της ιατρικής, χαρίζοντας μεγαλύτερες επιβιώσεις ή ιάσεις αλλά και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Πώς γίνεται η ακτινοθεραπεία;

Η ισχυρή ιονίζουσα ακτινοβολία παράγεται από:

• ραδιενεργές πηγές
• γραμμικούς επιταχυντές ( η λειτουργία τους στηρίζεται στην πρόσκρουση ηλεκτρονίων σε συγκεκριμένα υλικά)

Ακτινοθεραπεία και καρκίνος του μαστού

Τελευταίες μελέτες, έχουν δείξει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η ακτινοθεραπεία αμέσως από χειρουργική επέμβαση για καρκίνο του μαστού και εφόσον γίνει με όλες τις νεώτερες τεχνικές προδιαγραφές, μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο επανεμφάνισης της νόσου στον μαστό, ενώ έχει θετικές επιδράσεις και στην επιβίωση των ασθενών. Το ραδιενεργό κοβάλτιο συνεχίζει να χρησιμοποιείται και σήμερα σε ορισμένα κέντρα, ιδιαίτερα στην ακτινοβολία των μεταστατικών εστιών.

Τα στοιχεία που έχουμε σήμερα δείχνουν ότι οι γυναίκες που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία εμφανίζουν:

• μείωση των τοπικών υποτροπών στα 10 χρόνια κατά 50% σε σχέση με τις ασθενείς που είχαν υποβληθεί μόνο σε ογκεκτομή
• μείωση των τοπικών υποτροπών στα 5 χρόνια κατά 70% σε σχέση με τις ασθενείς που είχαν υποβληθεί μόνο σε ογκεκτομή
• σημαντική μείωση των θανάτων από τη νόσο έπειτα από 15 χρόνια, σε περιπτώσεις που υπάρχουν πάνω από 4 θετικοί λεμφαδένες στη μασχάλη.

Πρέπει να τονίσουμε ότι κατά την διάρκεια του χειρουργείου της ογκεκτομής με διατήρηση του μαστού ή της μαστεκτομής, με  ή χωρίς διατήρηση του δέρματος και άμεση αποκατάσταση, θα πρέπει να σημάνουμε τη θέση του όγκου με clips τιτανίου, ώστε ο ακτινοθεραπευτής που θα εκτελέσει την ακτινοθεραπεία να γνωρίζει πού ήταν η θέση του αρχικού  όγκου (tumor bed).

Σε ακτινοθεραπεία υποβάλλονται και ορισμένες γυναίκες έπειτα από μαστεκτομή και προχωρημένη νόσο,  με στόχο τη μείωση του ποσοστού τοπικής υποτροπής αλλά και την αύξηση της ολικής επιβίωσης.

Οι γυναίκες που πρέπει να ακτινοβοληθούν είναι κυρίως εκείνες που έχουν μεγάλες πιθανότητες επανεμφάνισης της νόσου στην περιοχή του χειρουργείου. Αυτό συμβαίνει, όταν ο όγκος είναι μεγαλύτερος από 5 εκατοστά, υπάρχουν θετικά χειρουργικά όρια, όταν διηθείται το δέρμα ή το θωρακικό τοίχωμα, όταν υπάρχει πολυεστιακή νόσος ή όταν έχουν θετικούς μασχαλιαίους λεμφαδένες.

Πόσο διαρκεί συνήθως η ακτινοθεραπεία;

Το πιο συνηθισμένο σχήμα είναι λίγα λεπτά της ώρας κάθε μέρα, πέντε μέρες την εβδομάδα, για 4 έως 6 εβδομάδες μέσο όρο, ωστόσο υπάρχουν και συντομότερα σχήματα σύμφωνα με τις νεότερες μελέτες.

Είδη ακτινοθεραπείας

Ακτινοθεραπεία μαστού σε σύντομο διάστημα (ταχύρρυθμα σχήματα)

Στην Ελλάδα εφαρμόζονται πλέον νέες τεχνικές ακτινοθεραπείας, οι οποίες είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές. Αρχικά να αναφερθούμε στα ταχύρρυθμα σχήματα, στα οποία χορηγούνται υψηλές δόσεις ακτινοθεραπείας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η ακτινοθεραπεία μειώνεται από 5 σε 3 εβδομάδες και αυτό έχει αποτέλεσμα οι ασθενείς να ξοδεύουν λιγότερο χρόνο στο νοσοκομείο και περισσότερο χρόνο στην οικογένεια και τη δουλειά τους.

Παράλληλα εξοικονομούνται χρήματα τόσο από τους ασθενείς όσο και από το σύστημα υγείας.

Μελέτες αναφέρουν ότι ασθενείς που έλαβαν ταχύρρυθμα σχήματα δεν είχαν διαφορά στα ποσοστά τοπικής υποτροπής, στα ποσοστά επιβίωσης ή στο κοσμητικό αποτέλεσμα σε σύγκριση με τις γυναίκες που έλαβαν τα κλασικά σχήματα. Μάλιστα στις γυναίκες που έλαβαν ταχύρρυθμα σχήματα αναφέρεται μείωση της οξείας και απώτερης τοξικότητας.

Επιταχυνόμενη μερική ακτινοβόληση μαστού

Η επιταχυνόμενη μερική ακτινοβόληση μαστού είναι η χορήγηση υψηλής ακτινοθεραπευτικής δόσης αυστηρά στην κοίτη του όγκου με περιθώριο ενός-δύο εκατοστών γύρω από αυτήν, σε αντίθεση με την ακτινοβόληση ολόκληρου του μαστού όπως συνήθως γίνεται.

Η αρχική ιδέα βασίστηκε στο γεγονός ότι στα περιστατικά πρώιμου καρκίνου του μαστού το 85% των τοπικών υποτροπών ύστεα από ογκεκτομή εμφανίζεται στην κοίτη του όγκου.

Πραγματοποιείται χρησιμοποιώντας τον κλασικό γραμμικό επιταχυντή με τη μέθοδο της εξωτερικής ακτινοθεραπείας, είτε με τη μέθοδο της βραχυθεραπείας κάνοντας χρήση ειδικών επεμβατικών εξαρτημάτων (καθετήρες), τα οποία φέρουν τις πηγές της ακτινοβολίας μέσα στην κοίτη του μαστού όπου προϋπήρχε ο κακοήθης όγκος, χορηγώντας δόση σύμφωνα με το πλάνο θεραπείας.

Με τη μέθοδο αυτή κερδίζουμε χρόνο και μειώνουμε την τοξικότητα αυξάνοντας την ημερήσια δόση ακτινοβολίας. Αυτό συμβαίνει γιατί ολοκληρώνεται η θεραπεία σε λιγότερες συνολικά συνεδρίες, ενώ ταυτόχρονα είναι μικρότερη η περιοχή του μαστού η οποία ακτινοβολείται.

Είναι σημαντικό αν σκεφτεί κανείς, πως με την επιταχυνόμενη μερική ακτινοβόληση του μαστού η συνολική θεραπεία έχει χρονική διάρκεια έως 5 ημέρες συγκριτικά με τον κλασικό κύκλο ακτινοβολίας ο οποίος διαρκεί περίπου 6 εβδομάδες (30 συνεδρίες).

Η μέθοδος αυτή αφορά ειδική ομάδα ασθενών με πρώιμο καρκίνο του μαστού και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Αναλυτικά, η επιταχυνόμενη μερική ακτινοβόληση μαστού συστήνεται σε γυναίκες ηλικίας άνω των 50 ετών, με μέγεθος όγκου έως 2cm, με αρνητικά χειρουργικά όρια, διηθητικό πορογενές καρκίνωμα με θετικούς οιστρογονικά όγκους και χωρίς καρκινικά κύτταρα στους μασχαλιαίους λεμφαδένες.

Σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας του μαστού

Νέες και αποτελεσματικές τεχνικές ακτινοθεραπείας, όπως είναι η 3D τεχνική, η IMRT-VMAT τεχνική και η ακτινοθεραπεία με έλεγχο αναπνοής (DIBH), εφαρμόζονται στη χώρα μας, επιτυγχάνοντας την ίαση των ασθενών και διασφαλίζοντας άριστη ποιότητα ζωής.

Σύμμορφη τρισδιάστατη τεχνική ακτινοθεραπείας (3DCRT: 3D conformal radiation therapy):

H σύμμορφη τρισδιάστατη ακτινοθεραπεία (3D conformal radiotherapy – CRT) όπου η κάθε δέσμη προσαρμόζεται στο σχήμα του όγκου στόχου μέσω BEV, MLC και του μεγαλύτερου αριθμού δεσμών. Επιτυγχάνει να προσαρμόσει την περιοχή υψηλής δόσης στον ακριβώς καθορισμένο όγκο-στόχο και περιορίζει τη δόση στους παρακείμενους υγιείς ιστούς, χρησιμοποιώντας πολλαπλά πεδία ακτινοβολίας ομοιόμορφης έντασης. Χρησιμοποιείται σε όλους τους όγκους.

Τεχνική ακτινοθεραπείας IMRT (Intensity Modulated Radio Therapy) -VMAT (Volumetric Modulated Arc Therapy):

Αποτελεί την εξέλιξη της 3DCRT. Ρυθμίζοντας την ένταση της δέσμης, επιτρέπει καλύτερη κάλυψη του όγκου και μικρότερη δόση στους γύρω ιστούς. Με την ογκομετρικά διαμορφούμενη τοξοειδή ακτινοθεραπεία (IMRT-VMAT) ο ασθενής ακτινοβολείται περιστροφικά και επομένως από πάρα πολλές κατευθύνσεις.

Ταυτόχρονα το σχήμα και η ένταση της δέσμης ακτινοβολίας μεταβάλλονται συνεχώς και με τρόπο ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό η δόση στα υγιή όργανα, αυξάνοντας παράλληλα τη δόση στον όγκο-στόχο. Με την τεχνική αυτή περιορίζεται η ακτινοβολία σε γειτονικά όργανα, μειώνοντας τις πιθανότητες εμφάνισης σοβαρών παρενεργειών, όπως η ακτινική πνευμονίτιδα και καρδιολογική νόσος. Χρησιμοποιείται σε όλους τους όγκους.

Η επιλογή της τεχνικής IMRT, λόγω της υπεροχής της έναντι των συμβατικών τεχνικών, όπως εξηγήθηκε παραπάνω, ενδείκνυται ισχυρά στις εξής περιπτώσεις:

• σε ασθενείς με όγκους που εντοπίζονται στον αριστερό μαστό (γιατί με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η ακτινοβόληση της καρδιάς)
• σε ασθενείς που φέρουν βηματοδότες
• σε ασθενείς με ανατομικές ιδιομορφίες του θρωρακικού τοιχώματος
• σε ασθενείς με ιστορικό μυοκαρδιοπάθειας ή πνευμονοπάθειας με περιορισμένες πνευμονικές εφεδρείες
• σε περιπτώσεις που πρέπει να ακτινοβοληθούν οι λεμφαδενικές περιοχές κοντά στον μαστό

Η ακτινοθεραπεία του θωρακικού τοιχώματος, της μασχάλης και/ή του υπερκλείδιου βόθρου μετά από μαστεκτομή, αποτελεί αναγκαιότητα σε επιλεγμένες ασθενείς με συγκεκριμένα ευρήματα στην τελική ιστολογική εξέταση (π.χ. θετικοί μασχαλιαίοι λεμφαδένες). Ειδικά για αυτές τις ασθενείς, η χρήση της IMRT είναι πλεονεκτική γιατί οδηγεί σε πιο ακριβή στόχευση.

Επιπλέον, όταν οι γυναίκες αυτές έχουν υποβληθεί ή πρόκειται να υποβληθούν σε χειρουργείο αποκατάστασης μαστού, η IMRT, ενώ προσφέρει πολύ καλή κάλυψη του στόχου, μειώνει σημαντικά την πιθανότητα συρρίκνωσης της ινώδους κάψας του ενθέματος (παρενέργειας από την Ακτινοθεραπεία). Μεγάλες επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι με την IMRT πετυχαίνουμε καλύτερη ομοιογένεια της δόσης στις περιπτώσεις που έχει τοποθετηθεί ιστικός διατατήρας (expander) για άμεση αποκατάσταση.

Απεικονιστικά καθοδηγούμενη ακτινοθεραπεία (IGRT):

όπου κάνουμε real – time απεικόνιση και ενδεχομένως διόρθωση του πεδίου θεραπείας. Έχει πολλές εφαρμογές.

Η συμβατική ακτινοθεραπεία κάνει χρήση απεικόνισης (αξονικής τομογραφίας CT) μόνο για τον σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας (καθορισμός του στόχου και των οργάνων που πρέπει να προστατευθούν). Η Απεικονιστικά Καθοδηγούμενη Ακτινοθεραπεία IGRT είναι η συχνή χρήση επιπλέον απεικόνισης μέσα στο δωμάτιο θεραπείας, με χρήση των εικόνων, προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις για την εκάστοτε ακτινοθεραπευτική συνεδρία.

Εξελιγμένοι γραμμικοί επιταχυντές με ενσωματωμένους αξονικούς τομογράφους (Cone Beam CT), επιτρέπουν τη χορήγηση τετραδιάστατης απεικονιστικά καθοδηγούμενης ακτινοθεραπείας (4D Guided Radiotherapy in Room Imaging). Η αξονική τομογραφία ελέγχου λαμβάνεται ενώ η ασθενής βρίσκεται σε θέση θεραπείας, πριν από τη διεξαγωγή της. Στη συνέχεια γίνεται σύντηξη (συνένωση) της εικόνας με την εικόνα της αρχικής αξονικής τομογραφίας σχεδιασμού της θεραπείας, καθορίζονται οι αποκλίσεις που οφείλονται σε αλλαγές στη θέση της ασθενούς και της τοπογραφίας όγκου/οργάνων. Οι αλλαγές αντισταθμίζονται με τηλεκατευθυνόμενη (από το χειριστήριο) αλλαγή των συντεταγμένων του κρεβατιού της ασθενούς με Ρομποτικούς Μηχανισμούς, οπότε ο όγκος-στόχος επαναφέρεται στην περιοχή που θα ακτινοβοληθεί. Καθίσταται δηλαδή, εφικτή η χορήγηση τετραδιάστατης (4D) απεικονιστικά καθοδηγούμενης ακτινοθεραπείας, αφού συνυπολογίζονται και αντισταθμίζονται μεταβολές στον χρόνο (4D Image Guided Radiotherapy – IGRT).

Ακτινοθεραπεία με έλεγχο αναπνοής (DIBH):

Με την πρωτοποριακή ακτινοθεραπεία με έλεγχο αναπνοής (DIBH), η ακτινοβόληση γίνεται σε συγκεκριμένη φάση της αναπνοής προστατεύοντας τόσο την καρδιά όσο και τον πνεύμονα.

Η διαδικασία επιτρέπει τη χορήγηση της ακτινοβόλησης στη φάση της εισπνοής κατά την οποία η απόσταση της καρδιάς από τον μαζικό αδένα μεγιστοποιείται, με αποτέλεσμα η δόση ακτινοβολίας που λαμβάνουν η καρδιά και ο πνεύμονας να ελαχιστοποιείται.

Η ακτινοθεραπεία με έλεγχο αναπνοής (DIBH) εφαρμόζεται στις γυναίκες με καρκίνο στον αριστερό μαστό, οι οποίες έχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν καρδιολογικά προβλήματα εξαιτίας της ιδιαίτερης ανατομικής θέσης της καρδίας, της ανατομίας του θωρακικού κλωβού, όπως και εξαιτίας της αναγκαιότητας ακτινοβόλησης μιας ομάδας λεμφαδένων (έσω μαστικοί) οι οποίοι βρίσκονται σε κεντρική θέση του θώρακα.

Επίσης προτιμάται η χρήση της σε γυναίκες νεαρής ηλικίας και σε όσες έχουν ιστορικό καρδιαγγειακών παθήσεων. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι πρόκειται για μια μη επεμβατική και πάρα πολύ καλά ανεκτή τεχνική από τις ασθενείς.

Άλλες μορφές ακτινοθεραπείας

Συμβατική (2DXRT): τείνει να εγκαταλειφθεί. Χρησιμοποιείται σε πολύ λίγα κέντρα, κυρίως παρηγορικά.

Στερεοτακτική:

Υπάρχει μεγάλη εμπειρία στο κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά και σε άλλα συστήματα τα τελευταία χρόνια. Χωρίζεται σε:
(i) Aκτινοχειρουργική (SRS: Stereotactic radiosurgery) γίνεται σε μία συνεδρία.
(ii) Ακτινοθεραπεία (SBRT: Stereotactic body radiation therapy) σε περισσότερες από μία συνεδρίες

Θεραπεία με φορτισμένα σωματίδια (πρωτόνια ή ιόντα άνθρακα).

Το πλεονέκτημά της είναι ότι δίνουν το μέγιστο της δόσης στο τέλος της διαδρομής τους και μετά η δόση μηδενίζεται (Kορυφή του Bragg). Κατά αυτόν τον τρόπο μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπου χρειάζεται μεγάλη ακρίβεια στόχευσης (πχ. όγκος σε στενή γειτνίαση με ευαίσθητες στην ακτινοβολία φυσιολογικές δομές).

Βραχυθεραπεία: εσωτερική ακτινοθεραπεία.

Χορηγείται με την τοποθέτηση ραδιενεργών πηγών εντός ή δίπλα στην περιοχή ενδιαφέροντος.
• Ενδοκοιλοτική: σε κοιλότητες του οργανισμού (π.χ. γυναικολογικός καρκίνος)
• Ενδοιστική: εμφύτευση κόκκων ή βελόνων εντός της βλάβης (π.χ. προστάτης, δέρμα).
• Ενδοαυλική: εντός δομών που είναι σωληνώδεις (π.χ. οισοφάγος, χοληφόρος πόρος).
• Ενδοαγγειακή σε αρτηρίες ή φλέβες.

Ακτινοθεραπεία έπειτα από μαστεκτομή και ανακατασκευή μαστού
Όταν γίνεται ανακατασκευή μαστού με ένθεμα ή διατατήρα ιστών, προτιμάται να τοποθετηθεί πρώτα ο διατατήρας ιστών σε μη ακτινοβολημένο δέρμα, να λάβει τον επιθυμητό όγκο και σχήμα ο νέος μαστός και να ακολουθήσει, όταν είναι αναγκαία, η ακτινοθεραπεία.

Ιστορικό καπνίσματος αυξάνει τους κινδύνους για μετεγχειρητικές μετακτινικές επιπλοκές. Γενικά, πρέπει να ενημερώνεται η ασθενής ότι το αισθητικό αποτέλεσμα δεν είναι εξασφαλισμένο και ότι μπορεί να χρειαστεί νέα επέμβαση πλαστικής αποκατάστασης. Νέες επεμβάσεις σε προχειρουργημένο – προακτινοβολημένο δέρμα χρειάζονται ειδική αγωγή.

Η ακτινοθεραπεία πρέπει να γίνεται πάντα με 3D τρισδιάστατο σχεδιασμό, να συνταγογραφείται η κατάλληλη υποστηρικτική φαρμακευτική αγωγή και σε περιπτώσεις δερματικών, αγγειακών παθήσεων ή παθήσεων του κολλαγόνου ή κακών ιδιοσυγκρασιακών συνθηκών, να ζητείται η συμβουλή ειδικών ιατρών.

Για τον καρκίνο του μαστού σε άνδρες ισχύει ό,τι και σε γυναίκες, στάδιο προς στάδιο. Γενικά οι ασθενείς με καρκίνο, υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση, συστηματική θεραπεία και +/- ακτινοθεραπεία.

Πώς αισθάνεται ο ασθενής κατά την διάρκεια των θεραπειών;

Τα υποκειμενικά και αντικειμενικά ενοχλήματα εξαρτώνται από την περιοχή του σώματος που βρίσκονται εντός του ακτινοβολητέου πεδίου. Τα πιο συχνά είναι το αίσθημα κόπωσης και η δερματίτιδα.

Ποιες οι παρενέργειες της ακτινοθεραπείας;

Είναι οξείες και απώτερες. Συνδέονται άμεσα με τις υπό ακτινοβόληση περιοχές.

Οι μεν οξείες αφορούν τις αντιδράσεις των επιθηλιακών ιστών (δέρμα, στοματική κοιλότητα, φάρυγγας, έντερο). Το δέρμα γίνεται ερυθρό, οιδηματώδες.
Περιοχές όπως η υπομαστική πτυχή, οι βουβωνικές πτυχές και η οπισθοωτιαία χώρα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες. Σε κεφαλή και τράχηλο εμφανίζεται βλεννογονίτιδα, αδυναμία μάσησης, άλγος, ξηροστομία και απώλεια βάρους. Στον φάρυγγα, οισοφάγο: δυσκαταποσία, πόνος.
Στο έντερο διαρροικές κενώσεις και δυσαπορρόφηση.

Όσον αφορά στις απώτερες παρενέργειες μπορούν να εμφανισθούν μήνες εώς και χρόνια μετά το πέρας της θεραπείας. Δημιουργούνται από τις βλάβες σε αγγεία και συνδετικό ιστό. Οι συνηθέστερες είναι η ίνωση, τηλαγγειεκτασίες δέρματος, αλωπεκία, ξηροστομία, ξηροφθαλμία, εντερίτιδα, κυστίτιδα, δυσπαρευνία, μείωση libido. Δημιουργία δεύτερης κακοήθειας. Μπορεί να δημιουργηθεί 10-15 έτη μετά.
Καρδιαγγειακή νόσος, σε θεραπεία πχ. του αριστερού μαστού, λέμφωμα μεσοθωρακίου.
Νευρολογικές διαταραχές από βλάβη που προκλήθηκε σε δομές του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Μπορούν να αντιμετωπισθούν αυτές οι παρενέργειες; Αν ναι, πως;

Mπορούν να αντιμετωπισθούν εάν γίνουν όλες οι διαδικασίες για το σωστό σχεδιασμό της θεραπείας. Να ληφθούν υπ’ όψιν φυσικές και βιολογικές ιδιότητες της ακτινοβολίας. Κλινική εκτίμηση πρίν, κατά και μετά το τέλος της θεραπείας. Συνδυασμός ιατρικών ειδικοτήτων κατά τη λήψη αποφάσεων για το σωστό χειρισμό οποιασδήποτε παρενέργειας προκύψει.

Τι θα πρέπει να προσέχει ο ασθενής κατά τη διάρκεια των ακτινοθεραπείων;

Να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες που θα του δοθούν από το ιατρικό προσωπικό του νοσοκομείου. Να υποβάλλεται σε κλινική εξέταση, τουλάχιστον εβδομαδιαίως. Εάν εμφανισθεί κάποια ενόχληση να την αναφέρει στο θεράποντα ιατρό του.

Επίσης ο ασθενής που υποβάλλεται σε ακτινοθεραπείες θα πρέπει να χρησιμοποιεί ειδική αναπλαστική κρέμα δέρματος που του χορηγείται από τον ακτινοθεραπευτή του για την αποφυγή δερματικού εγκαύματος.

Πόσο καιρό μετά το τέλος των ακτινοθεραπειών αρχίζει ο ασθενής να νιώθει καλύτερα;

Εξαρτάται από πολλές συνιστώσες, όπως το στάδιο της νόσου, τις προηγούμενες θεραπείες στις οποίες έχει υποβληθεί, τη συνοσηρότητα, τη σωματική του κατάσταση και την ανοχή στην ακτινοθεραπεία.

Γενικά πάντως με τις σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας στην περιοχή του μαστού και της μασχάλης, οι θεραπείες γίνονται εξαιρετικά καλά ανεκτές από τις ασθενείς που τις χρειάζονται.

Επηρεάζεται η γονιμότητα από την ακτινοθεραπεία; Μετά από πόσο καιρό μπορεί μια γυναίκα να μείνει έγκυος;

Επηρεάζεται άμεσα η γονιμότητα. Υπάρχουν πίνακες με βάση τους οποίους υπολογίζεται η απορροφούμενη δόση. Διαφέρει κατά πολύ εάν ακτινοβοληθεί η πύελος, μέσα στην οποία βρίσκονται οι ωοθήκες και εαν θεραπευθεί λόγου χάρη η στοματική κοιλότητα.

Η δόση στην πρώτη περίπτωση μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμη βλάβη. Εάν ξεπερασθεί το όριο ανοχής της λειτουργίας του οργάνου τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μόνιμης βλάβης του. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η χορήγηση 5-10 Gy μπορεί να προκαλέσουν ανεπάρκεια της ωοθήκης, ενώ με τα 2-3 Gy υπάρχει κίνδυνος στείρωσης.
Με βάση όλα αυτά λαμβάνεται η απόφαση για το ασφαλές διάστημα που θα μπορούσε να κυοφορήσει μια γυναίκα. Επίσης θα λαμβάνεται μέριμνα για διατήρηση της γονιμότητας σε όσες επιθυμούν να τεκνοποιήσουν με κατάψυξη ωαρίων και ωοθηκικού ιστού.

Υπάρχουν μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι για την υγεία (πχ. βλάβες στην καρδιακή λειτουργία);

Υπάρχουν κίνδυνοι που αφορούν το όργανο το οποίο ακτινοβολήθηκε, καθώς και τους περιβάλλοντες υγιείς ιστούς που αναπόφευκτα βρίσκονται στο πεδίο ακτινοθεραπείας. Για να μειωθεί η πιθανότητα παρενεργειών στο μέλλον, στην συνήθη πρακτική δεν ξεπερνάμε τα όρια ανοχής των οργάνων (Dose Constraints – RTOG/EORTC). Πρακτικά δεν χορηγούμε πέραν των καθορισμένων τιμών δόσης σε Gy.